Radon là một loại khí có tính phóng xạ tự nhiên. Nó sinh ra từ sự phân rã phóng xạ của Uran, đó là chất có ở hầu khắp mọi nơi trong lớp vỏ trái đất. Khi một nguyên tử phóng xạ phân rã, hạt nhân của nó (thuộc loại không bền) thay đổi, chuyển thành hạt nhân của nguyên tố khác, và được gọi là hạt nhân con. Tại cùng thời điểm đó, một lượng phóng xạ được phát ra dưới dạng hạt alpha hoặc beta, hoặc một hay nhiều tia gamma. Uran phân rã hết thành một chuỗi các hạt nhân phóng xạ con, chúng thường giữ nguyên vị trí cũ nhờ liên kết hoá học với vật chất chứa Uran cho đến khi Radon được hình thành. Radon, có tính trơ hoá học, không liên kết với các nguyên tử vật chất chủ của nó, và thoát qua các vết rạn và lỗ trống rất nhỏ trong mặt đất, rồi khuyếch tán vào không khí, từ đó chúng ta có thể hít phải. Đó là hiện tượng tự nhiên trong cuộc sống.

Radon ảnh hưởng đến sức khoẻ như thế nào?

Các hạt nhân con của Radon cũng có tính phóng xạ. Khi chúng ta hít phải Radon và các hạt nhân con của nó, một số phân rã phóng xạ sẽ xảy ra trong phổi chúng ta. Các hạt alpha được sinh ra có thể gây tổn hại đến mô phổi. Tổn hại như thế có thể dẫn đến ung thư phổi. Từ khi bệnh ung thư bắt đầu xuất hiện do phóng xạ, cho đến khi nó phát triển tới mức có thể quan sát được các biểu hiện lâm sàng, phải mất một khoảng thời gian trễ nhiều năm. Nguy cơ ung thư phổi phát triển do sự chiếu xạ của Radon tuỳ thuộc vào lượng khí Radon mà chúng ta hít phải. Càng có nhiều Radon trong không khí, nguy cơ càng lớn. Tương tự, khoảng thời gian chúng ta hít thở trong không khí chứa Radon đó càng dài thì nguy cơ càng lớn.

Radon được đo như thế nào?

Khối lượng Radon có trong không khí có thể được đo bằng cách sử dụng các thiết bị nhạy để phát hiện và đếm lượng phóng xạ phát ra khi Radon và các nguyên tử con của nó phân rã. Bởi vì nồng độ khí Radon trong nhà thấp và có thể biến thiên, nên các phép đo Radon thường được thực hiện bằng cách sử dụng một thiết bị giám sát phóng xạ tích luỹ thông tin qua một khoảng thời gian dài, thường là từ 3 tháng đến 1 năm. Việc đo Radon được thực hiện theo đặc tính hoạt độ, đó là tốc độ phân rã phóng xạ đang xảy ra trong số các nguyên tử Radon, và tốc độ đó tỷ lệ với số các nguyên tử Radon đang có. Đơn vị đo hoạt độ là becơren. Nếu không khí chứa một becơren Radon trong một mét khối (1 Bq m^-3), điều đó nghĩa là sẽ có trung bình một phân rã phóng xạ của một nguyên tử Radon trong một giây đối với mỗi một mét khối không khí.

Radon ở đâu thì thành vấn đề?

Trong không khí ngoài trời, nồng độ Radon thấp. Nếu chúng ta tập hợp một trăm triệu, triệu, triệu (10²⁰) phân tử không khí (khoảng một thìa cà phê đầy) chúng ta có thể tìm thấy khoảng mười nguyên tử Radon trong đó. Tuy nhiên, ở trong nhà thì nồng độ Radon có thể cao hơn do hiệu ứng bẫy Radon. Các mức Radon thường rất hay thay đổi, tuỳ thuộc vào dòng khí qua nhà. Có một số nơi mà ở đó các mức Radon có thể rất cao: trong một số hang, động, chẳng hạn, hoặc trong một mỏ Uranium dưới lòng đất được thông khí kém.

Các nguy cơ ảnh hưởng sức khoẻ nghiêm trọng tới mức nào?

Việc đánh giá nguy cơ ảnh hưởng sức khoẻ phần lớn dựa trên bằng chứng về tỷ lệ mắc phải ung thư phổi trong số các công nhân mỏ Uranium trong quá khứ. Các mỏ hiện đại được thông khí tốt để giữ cho nồng độ Radon thấp, nhưng những thời kỳ trước đây, các công nhân mỏ Uranium đã nhận những liều phóng xạ rất cao từ Radon mà họ đã hít vào. Dựa trên bằng chứng đó, các hệ số rủi ro được ước tính, chúng cho mối liên hệ giữa nguy cơ phát triển ung thư phổi với nồng độ Radon trong không khí. Bởi vì đây là vấn đề rất khó nghiên cứu, nên có một vài sự ước tính khác nhau giữa các nhóm nghiên cứu khoa học khác nhau, nhưng nói chung chúng phù hợp với dải khoảng từ một đến hai phần triệu cho mỗi Bq m^-3. Điều này có nghĩa là nếu một triệu người bị chiếu xạ trong một năm bởi Radon trong không khí với nồng độ 1 Bq m^-3 trong nhà, một hoặc hai người trong số họ có thể chắc rằng cuối cùng sẽ chết vì ung thư phổi do phóng xạ gây ra.

Khi nào thì cần can thiệp để giảm các mức Radon?

Ngoài trời, nồng độ Radon thường vào khoảng 10 Bq m^-3. Trong nhà, nồng độ Radon có thể từ 20 đến 10.000 Bq m^-3, hoặc nhiều hơn nữa.

Hiện nay, Việt Nam chưa khuyến cáo mức nồng độ Radon trong nhà bao nhiêu là Mức Can thiệp. Nhưng, nhiều nước đã khuyến cáo rằng, nồng độ Radon trung bình hằng năm trong một ngôi nhà không nên vượt quá 200 Bq m^-3 (Mức Can thiệp). Nếu ngôi nhà nào có mức Radon vượt quá Mức Can thiệp nói trên, thì chủ nhà nên liên hệ với Cục Kiểm soát và An toàn bức xạ, hạt nhân thuộc Bộ Khoa học và Công nghệ để đề nghị được tư vấn. Đối với một số ngôi nhà mà mức Radon vượt quá Mức Can thiệp nói trên, có một số biện pháp đơn giản có thể được thực hiện để làm giảm các mức Radon xuống.

Làm thế nào để có thể giảm các mức Radon?

Hầu như phần lớn Radon trong một ngôi nhà có nồng độ Radon cao đều phát ra từ nền nhà. Radon khuếch tán ra khỏi mặt đất và vào trong nhà. Một phương pháp để giảm các mức Radon trong nhà là tăng cường thông gió cho không gian dưới nền nhà. Điều đó có thể thực hiện bằng cách mở rộng các ô thông gió trên các bức tường, như thế sẽ cho phép sự chuyển dịch không khí tự nhiên được dễ dàng. (Trong trường hợp các tường chịu lực, điều này chỉ nên được thực hiện tuân theo các qui phạm xây dựng thích hợp.)

Tuy nhiên, trong một số trường hợp, cần phải sử dụng thông gió cưỡng bức. Những ngôi nhà được xây dựng trên các tấm sàn bê tông có thể đòi hỏi các biện pháp cải tạo phức tạp hơn. Mỗi một ngôi nhà đều có sự khác biệt, vì thế nhu cầu cải tạo và biện pháp thực hiện cải tạo phải được xác định riêng biệt.

Chúng ta nên làm gì?

Một ngôi nhà gỗ, hoặc một ngôi nhà được xây dựng trên các cột (nhà sàn), và nếu nó được thông gió tốt, thì sẽ không thể có vấn đề gì do các mức Radon cao. Nếu là nhà gạch được xây trên một tấm sàn bê tông, và tất cả các cửa ra vào, cửa sổ hay đóng kín, thì các mức Radon trong nhà có thể cao hơn mức trung bình. Nếu bạn lo lắng rằng có thể có vấn đề, hãy liên hệ với Cục Kiểm soát và an toàn bức xạ, hạt nhân thuộc Bộ Khoa học và Công nghệ. Các cán bộ chuyên môn của Cục sẽ giúp bạn quyết định phải làm gì. Họ có thể khuyên bạn về cách để kiểm tra mức Radon trong nhà của bạn, và rồi, nếu có vấn đề, về cách khắc phục nó.

Hút thuốc có ảnh hưởng đến nguy cơ do Radon?

Có một số bằng chứng khoa học cho thấy hút thuốc làm tăng độ nguy hiểm do chiếu xạ Radon. Ngừng hút thuốc và giảm hút thuốc trong nhà của bạn sẽ làm giảm nguy cơ bạn hoặc các thành viên gia đình bạn mắc bệnh ung thư phổi do hít thở Radon. Trong bất kỳ trường hợp nào, vì hút thuốc là nguyên nhân chủ yếu gây ung thư phổi, nên nếu bạn có lo lắng chút nào đó về các nguy hiểm do Radon, thì nhất định bạn sẽ lo lắng về nguy hiểm do hút thuốc. Nếu bạn dừng hút thuốc trong nhà bạn, bạn sẽ làm giảm nguy cơ bạn và các thành viên gia đình bạn mắc bệnh ung thư phổi.

Nguồn: Tài liệu phổ biến kiến thức của Cục Kiểm soát và an toàn bức xạ, hạt nhân